Қазақстан — бірегейтабиғаты бар ел, ондадалалар, таулар, көлдер мен ормандар таңғажайып экожүйелерді құрайды. Қоршаған ортаны қорғау -Қазақстанның әрбір азаматының алдында тұрған аса маңызды міндет.
Біздің еліміз экологиялық бұзушылықтардың алдын алуға және табиғи ресурстарды сақтауға бағытталған қоршаған ортаны құқықтық қорғау жүйесін белсенді дамытуда. Азаматтардың қолайлы ортаға құқығы Конституцияда бекітілген. Негізгі Заңның 31-бабының 1-тармағында: «Мемлекет адамның өмірі мен денсаулығы үшін қолайлы қоршаған ортаны қорғауды мақсат етеді» деп көрсетілген.
Аталған конституциялық ереже Экологиялық кодексте көрініс тапқан. Кодекске сәйкес, әрбір азаматттың қоршаған ортаның жай-күйі туралы ақпаратқа қол жеткізуге, оны қорғауғажәнеқалпынакелтіругеқатысуға, сондай-ақэкологиялыққұқықбұзушылықтанкелтірілгензалалдыөтемақысынақұқығы бар. Экологиялыққатынастардықұқықтықреттеу он негізгіқағидатқанегізделген. Олардыңішіненеңмаңыздыларымыналар:
— зиянныңалдыналуқағидаты — қоршағанортағатерісәсеретудіңалдыналу, олорыналғанғадейін шара қолдану;
— «ластаушытөлейді» қағидаты — табиғиресурстардыластағаныүшінжауапкершілікке, оны жасағанадамтартылады;
— ресурстардытұрақтыпайдалануқағидаты — ресурстардыңболашақұрпақүшінқайталануыжәнесақталуыүшінэкологиялық тепе-теңдіктіқамтамасызету.
«Ластаушытөлейді» қағидасыдегеніміз – егерадамныңқызметіқоршағанортағазиянкелтірсенемесеадамдардыңденсаулығынақауіптөндірсе, ондаол осы қызметініңсалдарыналдыналу, бақылаужәнежоюғабайланыстыбарлықшығындардыөтеугеміндетті.
Экологиялыққауіпсіздіктіқамтамасызетуүшіназаматтық-құқықтық, әкімшілікжәнеқылмыстықжауапкершіліккетартудыңнақтытетіктеріқарастырылған. Мысалы, Қылмыстықкодекстеарнайы «Экологиялыққылмыстыққұқықбұзушылықтар» депаталатынжекетарау бар, онда 19 қылмысқұрамыкөрсетілген. Олардыңқатарына: атмосфераныластау, жердібүлдіру, заңсызаңаулаужәнебасқа да құқықбұзушылықтаржатады. Мұндайэкологиялыққылмыстардыңжекетараудақарастырылуыолардыңмаңыздылығынкөрсетеді. Тұрақтыэкологиялықжағдайжәнеқолайлықоршаған орта – халықтыңәл-ауқатыныңмаңыздықайнаркөздерініңбірі.
Егерсізэкологиялықбұзылулардың, мысалы, өзенніңластануынемесезаңсызағашкесудіңкуәгеріболсаңыз, бұлтуралыжергілікті Экология департаментінехабарласуыңызкерек.
Экологиялықзалалкелтіругебайланыстыталаптарбойыншаталапқоюмерзімінекелетінболсақ, олзалалкелтіргеноқиға, әрекетнемесеәрекетсіздіксәтіненбастапотызжылдықұрайды.
Экологиялыққұқықбұзушылықжасағанадамдаркелтірілгензалалдыөтеугеміндетті. Қоршағанортаға, азаматтардыңденсаулығына, жекежәнезаңдытұлғалардыңмүлкіне, сондай-ақмемлекеткекелтірілгензалалөтелугежатады. Мемлекеткетабиғиресурстардыжойғаныжәнебүлдіргені, табиғиресурстардызаңсызжәнеұтымсызпайдаланғаны, өзбетіншеэмиссиялар мен нормативтентысэмиссияларүшінзалалөтеледі.
Жауапкершілік пен зияндыөтеумеханизміненбасқа, экологиялықбастамалардымемлекеттікқолдау да маңыздырөлатқарады. Осылайша, Мемлекет «Жасыл экономика» мемлекеттікбағдарламасыніскеасыруда. Ондазияндышығарындылардыазайту, экологиялық таза өндірістіынталандыружәнет.б. шараларқарастырылған. Тұрғындарбағдарламаныіскеасыруғақатысаалады. Бұлэкологиялықжағдайдыжақсартуғағанаемес, қаржылыққолдауалуға да ықпалетеді.
Экологиялықүкіметтікемесұйымдарқоршағанортанықорғауғажәнеқұқықтыққолдауғакөмеккөрсетеді. Бұлұйымдарағашотырғызу, аумақтардытазартубойыншаакцияларөткізеді, сондай-ақхалыққаэкологиялықбілімбереді.
Президент «Таза Қазақстан» республикалықэкологиялықакциясынбастады. Бұл акция көшелер мен аулалардыжайластыруғаықпалетіпқанақоймай, қоғамдыбіріктіреді, ондағыынтымақтастықрухыноятады.
Сондай-ақ, тұрғындартабиғаттысақтауғажәнеөмірсүрусапасынжақсартуғаөзүлестерінқосаалады. Мысалы, СолтүстікҚазақстаноблысындажергіліктітұрғындаржайылымбойындағыорманбелдеуінқалпынакелтірді. Бұлтопырақэрозиясыназайтуғажәне мал жағдайынжақсартуғакөмектесті. Ақтөбеоблысындамектепоқушылары макулатура жинаудыұйымдастырып, түскенақшағакөшетсатыпалды. Қазірмектепауласыбалалардыңқолыменотырғызылғанжасағаштарменбезендірілген.
Осылайша, құқықтықнормалардысақтау, табиғаттықорғаубастамаларынақатысужәнеқоршағанортағақамқорлықжасауарқылыәрбіртұрғынүлкеністіңбірбөлігі бола алады. БұлболашақұрпақүшінҚазақстанныңбірегейтабиғатынсақтауғажәнебүгінгікүнніңөмірсүрусапасынжақсартуғамүмкіндікбереді.
Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Құқық түсіндіру және үйлестіру департаменті
