Күкіртсутек (H₂S) — шіріген жұмыртқаның иісіне ұқсас, түссіз, өте улы және қауіпті газ. Ол:
• органикалық заттардың ыдырауы кезінде,
• мұнай мен газ өндіруде,
• кәріз жүйелерінде,
• шахталарда,
• химия және целлюлоза-қағаз өнеркәсібінде пайда болады.
Күкіртсутектің қаупі
Күкіртсутек тыныс алу жолдары арқылы тез сіңіп, төмендегі әсерлерге әкелуі мүмкін:
• шырышты қабықтарды тітіркендіреді;
• бас айналу, жүрек айну, көз ашыту;
• жоғарғы концентрацияда есінен тану, тыныстың тоқтауы, өлім;
• ең қауіптісі — адамның иіс сезуі жоғалады, сондықтан газды сезбей қалуы мүмкін.
Улану себептері
1. Техногендік апаттар: сұйық улы заттардың төгілуі мен булануы.
2. Шахталарда газ бөлінуі: көмір қабаттарын өңдеу кезінде H₂S пен метанның бөлінуі.
3. Қауіпсіздік ережелерін бұзу: зертханада немесе өндірісте респираторсыз жұмыс істеу.
4. Күкіртсутекті ванналар: артық уақыт болу немесе қышқыл мен сульфидті көп қосу.
5. Ойпаң жерлерде тұру: қоқыс полигоны жақын болса, газ шоғырланып, улануға әкелуі мүмкін.
Улану белгілері
Жеңіл улану:
• көзден жас ағу, тұмау;
• көздің қызаруы мен ауырсынуы;
• ауызда металл дәмі;
• жүрек айну, бас ауруы;
• мұрын-жұтқыншақтың қызаруы мен ісінуі.
Орташа улану:
• кеудеде қысылу, құсу, суық тер;
• әлсіздік, бас айналу;
• тыныс бұзылысы, жөтел, өкпе ісінуі;
• естен тану, сананың шатасуы.
Ауыр улану:
• Апоплексиялық форма: кенет есінен тану, тырысу, тыныстың тоқтауы → бірнеше минутта өлім.
• Тырыспалы-коматозды форма: тырысу → кома → есі кіргенде галлюцинациялар, апатия, ұйқышылдық.
Алдын алу шаралары
1. Ауаны бақылау
• H₂S концентрациясын газ талдағыштармен үздіксіз бақылау.
• Құдықтар мен жабық кеңістікте ауа құрамын тексеру.
2. Желдету
• Өндірістік орындарда тиімді желдету жүйелерін орнату.
3. Жеке қорғаныс құралдары
• «В» маркалы газқағарлар (қышқыл газдарға қарсы).
• Жоғары концентрация кезінде — оқшауланған тыныс аппараттары.
4. Жұмысты қауіпсіз ұйымдастыру
• Жалғыз жұмыс істеуге тыйым.
• Жабық кеңістікке арнайы рұқсатпен кіру.
• Құтқару жабдықтары мен кезекші мамандардың болуы.
5. Оқыту мен нұсқаулық
• Қауіпсіздік бойынша тұрақты нұсқаулықтар.
• Қызметкерлерді қорғаныс құралдарын пайдалану мен эвакуацияға үйрету.
• Төтенше жағдайларға дайындық оқу-жаттығулары.
Қорытынды
Күкіртсутекпен улану — адам өміріне нақты қауіп. Бірақ қауіпсіздік техникасын сақтау, заманауи қорғаныс құралдарын пайдалану және мамандардың дайын болуы бұл қауіптің алдын алуға мүмкіндік береді.
Самат Ахметов, Жетісу облысы СЭБД басшысының орынбасары
