Бүгін қазақтың қайталанбас дара тұлғасы, классик ақыны, өмірден аққан жұлдыздай ерте озған ЖҰМАТАЙ ЖАҚЫПБАЕВТЫҢ туғанына 80 жыл толып отыр. Назарларыңызға ақынның бір топ өлеңдерін ұсынамыз.

 

 

МАМЫРЫМ МЕНІҢ…

 

Бозамық көкке бозторғай құсты ілдірген,

Мал өріс қырға масаты тыстап үлгірген,

Мамырым менің, жер бетін түгел көгерткен,

Үйренем сенің үлгіңнен!

 

Тыңдарға әні, түрі бар таңдай қағарға,

Аспаннан түсіп Алакөлдегі аралға,

Аққуларыңның алды-арты келіп болды ма,

Ат-көліктері аман ба?

 

Көделі жазық, жусаны қалың бозы бар,

Қазақтың жері көгерген сайын созылар.

Көктеулеріңе бетеге шығып көкқасқа,

Толды ма тойған қозылар?

 

Албырап жүзі, ақсиған тісі пәк күліп,

Бойжеткен қыздар біреуін көрсе аптығып,

Сабағы жұмсақ сарғалдақ сайдан терді ме,

Арқаға бұрым лақтырып?

 

Мейірімге толып мейрамдап жүрген кезімде,

Қаратал құсап тасиды қара сөзім де.

Қызыл гүл тауда, қызыл күн сенде, мамырым,

Қызықтың бәрі өзіңде.

 

Жұпары молым, жұлдызы көбім, жарығым,

Аспандататын адамның алуан дарынын,

Жер бетін түгел көгерткен, жөні бөлегім,

Мамырым менің, мамырым…

 

 

КӨКТЕМГЕ ХАТ…

 

Сеңсеңі жасыл, көрпеші гүлді беткей, шың,

Көп болды көлбеп көзімнен бір сәт кетпейсің.

Көкекке мініп, италақазды жетекке ап,

Көктемім менің, көмекке маған жеткейсің.

 

Қарайған шақта қар жабу жапқан құба бел,

Тоң болып жатқан топырақтардан тұра көр.

Көктемім менің, жеті қат жердің астынан

Ит жуа болып, бәйшешек болып шыға кел!

 

Сақалын көкке боясын аппақ серкелер,

Отарын көкке жаятын болсың ертең ел.

Темірден қашып тентіреп кеткен цыгандай,

Қаңғып та кеткен құстардың бәрін ерте кел.

 

Мамырың келіп, мамыражай күн орнасын,

Көбелек боп кетсін еңсемді басқан қорғасын.

Бәйімбет атам бақшасына жетіп мыңсайрам,

Бақытты жерде бәйіт пен дастан толғасын.

 

Жараған кезде жарысар тұлпар іздеген,

Жирен атыма ат күші бітсін жүздеген.

Ақ таңда тұрып аттанып тауға кетейін,

Қасыңнан сенің қалмаймын дейтін қызбенен.

 

Көп күтіп сені, көз сүзе берем далаға,

Ұқсап та жүрмін әпкесін күткен балаға.

Көктемім менің, көкекке мініп жеткейсің,

Мен дейтін болсаң календарьға да қарама.

 

2

 

Жасылдан желек жамылтып талға қыз мүсін,

Түлетіп бәрін, түгендеп берген түз құсын.

Көктемім менің, мейірімділермен мақсаттас,

Елжірей сүйген елімдей менің ізгісің.

 

Қаршадай кезден қайралып біткен бар қырым,

Өткір де болсам, өте ме саған жарлығым?!

Құлаққа құйып, жадыңа, жаным, тоқып ал,

Өзіңе айтар өтінішімнің барлығын.

 

Мамырың келсе, маңырап қозы жарысқан,

Майсалы белден құс екеш құс та сақ ұшқан.

Жер аяғы кеңіген күні жалпақ ел,

Шапқыншы тосып, шабуыл күткен алыстан.

 

«Еркек тоқты құрбандық» дейтін шақтарда,

Дауылпаз тартып, қарауыл дабыл қаққанда,

Алты арыс елден шашақты найза оздырып,

Алдымен солар аруақтап жауға шапқан да.

 

Қырылған елден қауласа ұлдар алсындай,

Түтігіп түрі, тұлпары қатып қаншырдай,

Қол бастауын қоймаған ерлер солар ғой,

Қан тұмсық жебе қадалып жатса шаншудай.

 

Даладан тауға көшіріп барлық ұрысты,

Даңққа бөлеп алдаспан ауыр қылышты,

Қанқұйлы жаудан босатқан ерлер солар ғой,

Ақжайықтан Алтайға жетер ұлысты.

 

Көктемім менің, бүгінгі түрім қалай деп, –

Қызыл тәжденсе қылтиып шыққан талай көк,

Қабанбай менен Бөгенбай батыр басына,

Мен қоймай жүрген бір құшақ гүлді қадай кет.

 

 

ОЙСАЗДА

 

1

 

Алакөлең аршалы таудың қабағы,

Аспанмен жөңкіп сұр бауыр аппақ жабағы,

Бұйра шыңдардың бетімен қара көлеңке

Сорғышқа құйған сияша жылжып барады.

 

Жарыса көкпен жабағы жөңкіп не түрлі,

Жердегі жарық жердегі нұрды кетірді.

Көлеңке түскен көркем беткейлер алыстан,

Қара түр басқан көкжасыл киіз секілді.

 

Жарау атпенен жақыннан қусаң жетпейсің,

Көлеңке зулап, қарайып әні кетті ой, шың.

Күн түсіп тұрған жер ғана алтын алаңдай,

Жарықты аңсап, жаурасаң солай беттейсің.

 

Қабағым менің – аршалы таудың қабағы,

Наланың бұлты бір соқпай қалай қалады.

Азайып кетпей, ашылар деймін қайтадан

Күн түсіп тұрған басымның алтын алаңы.

 

 

2

 

 

Жез тастар жатқан желегі қалың көк белге,

Екі үйір жылқы еміне сүңгіп кеткенде,

Балқаштан бері жолаушы шыққан кеме- бұлт,

Трюмін ашып, төбеден бұршақ төккенде.

 

Сулығым киіп, белдеуде тұрған қара атпен,

Желе шоқытып, тайғанақ жасыл қабақпен

Автоклубты іздеп ауылыңа келіп тұрғанда,

Жүзіңді бұрып, «жігіт-ау» деп бір қарап па ең?!

 

Жүздеген тұлпар жұлқына төмен шапқанда,

Тұяғын аттың табанда тастар қаққанда,

Қара аттың мойны астына келе жығылып,

Сонда да болса көкпарды бермей жатқанда,

 

Шылбырын ұстап қара аттың жұлқа үріккен,

Домалап тұрып, додада жаяу жүріп мен,

Көзбенен сені іздеген кезде қас керіп,

Қабақта тұрып көзіңе мені іліп пе ең?!

 

Ат емес, енді автоны тіреп белдеуге,

Жілігім толып, жігіт боп, жын боп өр кеуде,

Ат жетер жерден ақ көңіл нөкер жиып ап,

Аулыңа сенің алшаңдай басып келгенде,

 

Қас кере күліп, қырындай бұрып бетіңді,

Қиылып тұрсың қылықпен әсем не түрлі.

Кеш көрдің мені. Өлетін науқас сауығып

кеткенде келген кесірлі тәуіп секілді.

 

3

 

Құзардың ерні – ұяның ұшар жиегі,

Қыранға тамақ қисынсыз жерден тиеді.

Қызылдар еді қидасын кәрі жіліктің,

Ал қызыл еттен де ада боп шықты сүйегі.

 

Ешкімнің мұнда естілмек емес ентігі,

Етегі қорым еңлікті құздың ең тігі

Ер жүрек құстың ұясы еді, етекте

Ат көпір сүйек – арқар мен елік жемтігі.

 

Бала құс таңнан талтаңдай басып тұрғалы,

Төсеніш бүріп, тасқа да батып тырнағы,

Төбеден қарап төменде жүзген ақ бұлтқа,

Шарасы мұнар шатқалдың шуын тыңдады.

 

Күлімдеп шығып, қыздырып батар отты күн,

Шыжғырып жатса шыршалы шыңның шоқтығын,

Қылтылдап мойны, күн бойы көріп байқады,

Қыранға қазір қыдыртар жердің жоқтығын.

 

Күн батқан кезде құбылаға сіңіп асыл нұр,

Қара көк мамық қанатқа тықты басын бұл.

Оралмай әке, ораза ашпай талайдан,

Қанатын қағып, құса ғып бітті тас үңгір.

 

Ақиық жетім, аңқыған шақта қыр гүлі,

Шыдамы бітіп, шер буған кезде бір күні,

Саңғырық тамбас сар тастан құйрық көтеріп,

Сабамай қанат, санасыз төмен ырғыды.

 

Қуыстан шығып төбесін таспен бүркеген,

Құлдырай құлап, шыңырауға кетті бір терең.

Құзардың жүзі аспанға қоңыр суша ақты,

Қанатын жазбай құлаған шақта бұл төмен.

 

Шоқыдан сонау шоқиып шыққан шынарға,

Тоқтамай келіп, топшысын, байғұс, ұрарда.

Қалбаңдап жүріп, қанатын тездеп қаққыштап,

Қаттырақ ағып, айналды тастан қыранға.

 

Қанаты мұны, қаттырақ қақса – қолдады,

Ақиық жолы әуемен тартты ол-дағы.

Тауықша қыран талтаңдар ма еді, кім білсін,

Туғалы басқа жүретін жолы болмады.

 

4

 

Айлағы бұлттың Арқадан бері асығар,

Баурайы – арша, балағы – пішен, басы – қар.

Бейқам даланың биіктеп кеткен жалғасы –

Мәуелі таудың міні жоқ жұрттан жасырар.

 

Қалқа боп тұрған қалбасы сонау қалаға,

Фон болған таулар фон болып қана қала ма?!

Жазира жолы тауларға қарай тартады,

Таулардан бұлақ егіліп, жылап далаға.

 

Жығылып үйлер, шешіліп желі, көген де,

Маусымда құмға масаның бұлты шөгерде,

Бабамыз көшкен жаны үшін жазда биікке,

Бабамыз көшкен малы үшін күзде төменге.

 

Биікте бәрі – бүгінім және көнем де,

Өмір де, ой да, намыс та, күй де, өлең де.

Жаным бар мені шығарар шырқау биікке,

Малым жоқ бірақ түсірер мені төменге.